Öykü insana, doğaya, eşyaya, yaşama yazınsal bir bakıştır. İnsanı, doğayı, eşyayı, yaşamı ifade etmeyi içerir. Bana göre sanat, edebiyat bir soyutlama sanatıdır. Gözle görülen, elle tutulan her şey somut bir gerçeklikken bir şiirde, bir resimde, bir öyküde yansıtıldığında bunları akıl süzgecinden geçirdiğimizden, gönül gözüyle süzdüğümüzden duygularımızla düşüncelerimizi de kattığımızdan soyut bir gerçeklik halini alır. İşte asıl o zaman gerçeğin gerçeğine, güzelin güzelliğine ulaşmış olarak insanı, doğayı, eşyayı, yaşamı tam ifade etmiş oluruz.

Öyküde içerik açısından neyi, kimleri anlatmak önemli olduğu kadar biçim açısından nasıl anlatmak gerektiği onun kadar, belki ondan da daha çok önemlidir. Nazım Hikmet, tam da bu konuda –toplumcu gerçekçi düşünce açısından- şunu diyor: “Toplumcu gerçekçilik bir biçim sorunu değil, bir dünya görüşüdür. İçerik toplumcuysa eğer, varsın milyonlarca biçim olsun. Böylelikle insana, en insanca, en insancıl ve karmaşık idealler doğrultusunda düşünce ve duygularımızı ifade edebiliriz.”

Öyküsel bakış, 1950 Kuşağının da girişimiyle yenilikçi bir bakışı gerektirmiştir. Kendi içinde. Bu bakışla öyküye anlatım, kurgu, düşünce ve dil yönünden yeni bir anlatım kazandırılmıştır. Anlatımda üstgerçekçi (sürrealist) bir yöntem kullanarak da olsa gerçeği, gerçekliği daha derinlemesine, daha boyutlu olarak ortaya koyabiliriz. Bu yolla öykü kişilerini düşleri, hayalleri, düşünceleri, davranışlarıyla hem iç, hem dış görünüşleriyle bir bütün olarak daha derinlemesine anlatabiliriz. Böylece öyküsel bakış, alışılmadık bir kurgu eşliğinde betimlemelerin, benzetmelerin, imgelerin, çağrışımların, iç konuşmaların özellikle de eğretilemelerin (metafor) iç içe geçmesiyle oluşur/oluşmuştur.

Öyküsel bakışın en önemli özelliklerinden biri yapılan soyutlamaların eğretilemelere dayanan bir anlatım içinde gerçeğe somutluk kazandırmasıdır. Eğretilemelere dayalı bir anlatım, masal ve söylencelerle gerçeğin derinlemesine ortaya konulmasını sağlar. Bu da öykülerdeki üst okumalarla alt okumaları oluşturur.

Eğretilemelere dayalı anlatım, kimi kez, öykünün bütünü için bir şeyi başka bir şeyle anlatım biçimini alır. Onat Kutlar’ın birçok öyküsünde bu böyledir. Onun büyülü gerçekçilik diye niteledikleri öyküsel bakışı, bu tür anlatım biçiminden kaynaklanır.

Benim “Panayır” öyküsü de bir bakıma öyledir. Anlatılan düpedüz bir panayır alanı da olsa, öykü, çağımızı, çağımızda insanın içinde bulunduğu acıklı durumu betimlemektedir. Bir panayırı, panayırdaki insanları anlatan öykü, gerçekte içinde yaşadığımız dünyayı anlatmaktadır. Bütün umutları, umutsuzluklarıyla. Bundan da geçmişten günümüze insanın yaşam serüveni ortaya çıkar.

Bu türden bir gerçekçi anlayış, düşünsel açıdan varoluşçuluğun, yabancılaşmanın giderek Marksist anlayışın hem bireysel, hem toplumsal aşamalarda aydınlatıcı etkilerini taşıyacaktır.

Öykü, insanın kendisinin olduğu kadar yaşadıklarının yanında yaşananların da ifade edilmesinin bir yoludur.

ÖYKÜ, TEMEL ÇELİŞKİYİ ORTAYA KOYMALIDIR

Bütün bunlar gösteriyor ki öykü doğayı, insanı, yaşamı, toplumu hem dışsal, hem içsel oluşum ile kavrayan bir yapıda olmalıdır. Onun için öyküyü kurgularken içinde bulunduğumuz ortamı (yeriyle, zamanıyla) yaşananları ele alarak –gerekiyorsa geçmişle, gelecekle de bağlarını kurarak- ister toplumsal, ister doğrudan bireye yönelik insansal açıdan olsun çelişkileri belirtmeli, bunların yerel, evrensel boyutlarını, değişen olaylardaki değişmeyen özü (temel çelişkiyi) ortaya koymalıdır.

Öykünün odağında insan olduğuna göre ilk çağdan günümüze taşı taş üstüne koyarak bugünkü uygarlığı yaratandır o. İnsanın emeğiyle var ettiği uygarlığın zenginlikleriyle güzelliklerinden eşit pay alamayışının trajikomikliği çağımızın en belirgin özelliği olduğuna göre bu konudaki savaşımı güncellik kazanmıştır. Öykünün içeriğinde bu savaşımın da payı olmalıdır.

Günümüz öyküsü, öykücüsü, iç dökmelerin, kendi kendine mırıldanmanın dışında istediği biçimle ölçüde öyküsel bakışın her türlü olanağından yararlanarak, anlatısını geliştirme özgürlüğüne sahiptir. Ne var ki Türkçe’nin yalın ama bir duyguyu, bir düşünceyi, bir durumu anlatacak en güzel sözcüklerini seçmeyi bilmelidir. Çünkü baştan sona söylediklerimi temellendirecek olan dildir. Öykünün anlatımına özgünlük katacak olan da odur. Yeter ki yaşadıklarımızı ya da yaşananları özentiye kaçmayan yalın bir anlatımla içtenlikli bir biçimde aktarmayı bilelim.

Sonuçta öyküye bakışımızı yenilediğimiz gibi dünyaya bakışımızı da yenileyelim. Çünkü öykü, dünyaya her gün, yeniden bakmaktır.