| ÖNE ÇIKAN HABERLER |
Altın Kalem Ödüllü Yazar Metin ŞAHİN ile Röportaj
Yazar Prof. Dr. Dr. Naim Derebaşı ile Röportaj
Yazar Rıdvan Serin ile Röportaj
Yazar İhsan Kutlu ile Röportaj
Altın Kalem Ödülleri Sahiplerini Buluyor
Hayatınızı DeÄŸiÅŸtirecek 20 Ä°nanılmaz Paulo Coelho Sözleri
Abdülhamid Han’ın Altın Saati Açık Artırmada
Berlin Indie Film Awards’tan ”Leyla Hanım” Filmine Ödül
Central Park’a Putin’in Heykeli Dikildi
Marilyn Monroe özel sergisi Los Angeles’ta açılıyor
Depremler ile nükleer patlamaların fiziksel mekanizmaları farklıdır. Nükleer patlatmanın yarattığı hareket ve sismik dalga karakterinin ancak %20-30’u doÄŸal deprem (tektonik deprem) karakterine sahiptir. Deprem bilimciler bu farklara ait parametreleri kullanarak deprem-nükleer patlatma ayrımını oldukça uzaktan alınmış dalga kayıtlardan yapabilmektedirler.
Deprem büyüklüÄŸü ile o büyüklüÄŸe eÅŸdeÄŸer sismik enerjiyi yaratabilecek TNT eÅŸdeÄŸeri dinamit-nükleer patlama gücü arasındaki sayısal iliÅŸkiye örnek vermek gerekirse örneÄŸin II. Dünya Savaşı’nda ABD’nin HiroÅŸima’ya attığı 10.000 ton TNT eÅŸdeÄŸeri atom bombasının enerjisi ortalama 5.5 büyüklüÄŸündeki bir depremin sismik enerjisine eÅŸdeÄŸerdir. Bir ton TNT 4.2×109 Joule enerji yayar. 7.0 büyüklüÄŸünde bir depremin sismik enerjisine eÅŸdeÄŸer bir atom bombası ise ortalama 475.000 ton TNT karşılığı bir büyüklüktedir. Dünyamızı saran deprem kayıt istasyonları ile günümüzde dünyanın herhangi bir yerinde 3.5 büyüklüÄŸündeki depreme eÅŸdeÄŸer dinamit ve nükleer patlamalar izlenebilmektedir.
Depremi tetikleme nedenleri
Büyük nükleer patlamalar iki farklı nedenle deprem tetikleyebilmektedir. Birinci neden, nükleer patlatmanın yarattığı büyük yeraltı boÅŸluÄŸunun patlamadan sonra çökmesi ile oluÅŸan tetiklenmiÅŸ depremdir. Ä°kinci neden ise patlatmanın bölgede bulunan fayların üzerinde var olan doÄŸal tektonik gerilmeleri etkileyip fayları zamanından önce harekete geçirerek deprem tetiklemesidir.
Son Kuzey Kore denemesini saymazsak 1945 yılından bu yana sekiz ülkede ortalama 2.000 kez nükleer deneme patlatması yapılmıştır. Bunlardan 1.352 tanesi yer altındadır. Bu nükleer denemelerin 21 tanesi ABD’de, 1 tanesi ise Rusya’da olmak üzere 22 nükleer denemede tetiklenmiÅŸ depremsellik oluÅŸmuÅŸtur. ABD Nevada nükleer deneme sahasındaki 16 denemeden 10 tanesi tetiklenmiÅŸ depremsellik yaratmıştır (1). Tetiklenen depremlerin büyüklükleri nükleer patlatmanın büyüklüÄŸünden daha küçük olmuÅŸtur. Nevada’da yapılan nükleer testlerden sonra tetiklenmiÅŸ depremler 10 ile 70 gün sonrasında olmakta, derinlikleri 5 km’den daha az ve uzaklıkları patlatma noktasından 15 km’den daha yakında bulunmaktadır (2).
1971’de ABD Amchitka Adası’nda 5 megatonluk gücüyle en büyük nükleer deneme olan Cannikin patlatması yapıldı. Bu patlatmanın gücü HiroÅŸima’ya atılan bombanın 400 katıdır. Cannikin nükleer denemesi, cisim dalgası ölçeÄŸinde 7.0, yüzey dalgası ölçeÄŸinde 5.7 büyüklüÄŸünde bir depreme karşılık gelen sismik enerji yaymıştır. Patlatma sırasında yeryüzü 6 metre yükselmiÅŸ ve daha sonra faylanarak çökmüÅŸ ve alan büyük bir göle dönüÅŸmüÅŸtür. Bu çökme sırasında cisim dalgası ölçeÄŸinde 4.9 büyüklüÄŸünde bir deprem tetiklenmiÅŸtir (3). Bu deprem bugüne kadar nükleer denemelerde tetiklenen en büyük deprem olmuÅŸtur. Nükleer patlatmanın yakınındaki bir fayı hareket ettirerek cisim dalgası ölçeÄŸinde 4.8 büyüklüÄŸünde depreme neden olduÄŸu örnek ise 1973 yılında Rusya’da Novaya Zemlya’daki nükleer denemedir.
Kuzey Kore hidrojen bomba denemesi ve deprem
Kuzey Kore 3 Eylül 2017 tarihinde uluslararası saatle sabah 03:30:01.9’da Sungjibaegam bölgesinde yeraltında büyük bir hidrojen bombası patlattı. Bu patlatmanın ajanslara geçen büyüklüÄŸü 6.3 olup büyüklük cisim dalgası ölçeÄŸidir. ABD Jeolojik AraÅŸtırmalar Dairesi tarafından nükleer deneme için verilen yüzey dalgası büyüklüÄŸü 5.0, sismik moment büyüklüÄŸü ise 5.2 dir (4). Avrupa-Akdeniz Deprem Merkezi ise bu depremin moment büyüklüÄŸünü 4.9 olarak bildirmiÅŸtir (5). Kuzey Kore’nin bu son hidrojen bombası denemesinde patlatmadan tam 8.5 dakika sonra yerel büyüklük ölçeÄŸinde 4.1 büyüklüÄŸünde tetiklenmiÅŸ bir deprem oluÅŸmuÅŸtur. ABD Jeolojik AraÅŸtırmalar Dairesi bu depremin mekanizmasını yerin altında oluÅŸan boÅŸluÄŸun çökmesi (collapse) olarak tanımlamıştır.
Mevcut bilgilere göre karşılaÅŸtırma yaparsak, 1971’de ABD’de Amchitka Adası’nda yapılan 5 megatonluk Cannikin nükleer denemesinin yarattığı benzeri bir tetiklenmiÅŸ deprem olayı yaÅŸanmıştır. Kuzey Kore’nin bu son nükleer denemesi ile tetiklenen depremin büyüklüÄŸü ABD Cannikin patlatmasının tetiklediÄŸi deprem büyüklüÄŸüne yaklaÅŸmış olmakla birlikte cisim dalgası ölçeÄŸinde 4.9 büyüklüÄŸü aşılmamıştır.
Prof. Dr. Haluk EyidoÄŸan / Ä°TÜ Jeofizik MühendisliÄŸi Bölümü E. ÖÄŸretim Üyesi
Yorum Ekle & Yorumlar
