ÖNE ÇIKAN HABERLER |
Nobel Kimya Ödülü'nün bu yılki sahibi, numunelerin son derece düÅŸük sıcaklıkta incelenmesine olanak tanıyan kiro-elektron mikroskobisini geliÅŸtiren Ä°sviçreli Jacques Dubochet, Alman Joachim Frank ve Ä°ngiliz Richard Henderson'un oldu.
Ä°sveç Kraliyet Bilim Akademisi Nobel Komitesi, Nobel Kimya Ödülü'nün "çözelti haldeki biyomoleküllerde yüksek çözünürlüklü yapının belirlenmesini saÄŸlayan kiro-elektron mikroskobisini geliÅŸtirdikleri için" Dubochet, Frank ve Henderson arasında paylaÅŸtırıldığını açıkladı.
Akademiden yapılan açıklamada, "Biyomoleküllerin görüntülenmesini hem kolaylaÅŸtıran hem de ilerleten kiro-elektron mikroskobisini geliÅŸtiren Dubochet, Frank ve Henderson, bu yılki Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Bilim adamlarının geliÅŸtirdiÄŸi yöntem, biyokimya alanında yeni bir çağın baÅŸlangıcı oldu. Güçlü elektron ışınları biyolojik materyali öldürdüÄŸü için elektron mikroskoplarının sadece ölü maddelerin görüntülenmesine uygun olduÄŸu sanılıyordu. 1990'da Henderson, elektron mikroskobunda atomik çözünürlükte bir proteinin üç boyutlu görüntüsünü elde etmeyi baÅŸardı. Dubochet, Frank ve Henderson'ın çalışmaları sayesinde elektron mikroskobu, çok daha verimli bir biçimde kullanılmaya baÅŸlandı. 2013'te atomik çözünürlük hedefine ulaşıldı ve araÅŸtırmacılar, artık biyomoleküllerin üç boyutlu yapısını düzenli olarak elde edebiliyor. Geçen birkaç yılda bilimsel literatür, antibiyotik dirence yol açan proteinlerden Zika virüsünün yüzeyine kadar her ÅŸeyin görüntüleriyle doldu. Büyük bir hızla geliÅŸen biyokimyayı heyecan verici bir gelecek bekliyor." ifadeleri kullanıldı.
JACQUES DUBOCHET KÄ°MDÄ°R?
Dubochet, 1942'de Ä°sviçre'de dünyaya geldi. Cenevre ve Basel'de eÄŸitim gören Dubochet, halihazırda Lozan Üniversitesinde görevine devam ediyor.
JOACHIM FRANK KÄ°MDÄ°R?
1940'ta Almanya'da dünyaya gelen Frank, 1970'te Münih Üniversitesinden mezun oldu. ABD'de yaÅŸayan Frank, New York'taki Columbia Üniversitesinde öÄŸretim üyesi olarak çalışıyor.
RICHARD HENDERSON KÄ°MDÄ°R?
Henderson, 1945'te Ä°ngiltere'de dünyaya geldi ve 1969'da da Cambridge Üniversitesinden mezun oldu. Henderson, Cambridge'de Moleküler Biyoloji alanında çalışmalarını sürdürüyor.
Dubochet, Frank ve Henderson, 9 milyon Ä°sveç Kronu (yaklaşık 4 milyon lira) tutarındaki ödülü paylaÅŸacak. Üç bilim adamına, Alfred Nobel'in ölüm yıl dönümü 10 Aralık'ta düzenlenecek ödül töreninde birer diploma ve altın madalya da verilecek.
Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi yarın belli olacak. Norveç Nobel Komitesi cuma günü Barış Ödülü'nün, Ä°sveç Kraliyet Bilim Akademesi de pazartesi günü Ekonomi Ödülü'nün sahiplerini açıklayacak.
NOBEL'İN SON İSTEĞİ
Ä°sveçli kimya mühendisi Alfred Nobel, ölümünden bir yıl önce, 27 Kasım 1895'te üçüncü ve son vasiyetini imzalamıştı. Ölümünden sonra her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında insanlığa büyük katkıda bulunan araÅŸtırmacılara verilecek bir ödülün kurulmasını isteyen Nobel, bunun için kendi keÅŸfi olan dinamit ve diÄŸer patlayıcı maddelerden elde ettiÄŸi 33,2 milyon Ä°sveç kronu (yaklaşık 19 milyon lira) tutarındaki servetinin yüzde 94'ünü bağışlamıştı.
1867'de keÅŸfettiÄŸi dinamit ve çeÅŸitli ülkelerde kurduÄŸu çok sayıda patlayıcı fabrikasından büyük bir servet elde eden Nobel'in servetini insanlığın geleceÄŸi için çalışan bilim adamlarına bağışlama fikrinin, bir Fransız gazetesinde yanlışlıkla verilen ölüm ilanına dayandığı sanılıyor.
Ä°talya'ya balistit barutu sattığı için 1891'de Fransa tarafından "hain" ilan edilen Alfred Nobel'in aÄŸabeyi ve iÅŸ ortağı Ludvig, 1888'de Cannes'da yaÅŸamını yitirmiÅŸti. Ölenin Ludvig deÄŸil, Alfred Nobel olduÄŸuna dair yanlış istihbarat alan bir Fransız gazetesi, "Ölüm tüccarı öldü" baÅŸlıklı bir ilan yayımlamıştı. Ä°landa "Daha önce hiç olmadığı kadar hızlı bir biçimde ve daha fazla sayıda insanın ölümünü saÄŸlayacak yöntemler bularak zengin olan Dr. Alfred Nobel, dün öldü." ifadeleri kullanılmıştı. Ölenin Alfred deÄŸil, kardeÅŸi Ludvig Nobel olduÄŸunun anlaşılması üzerine gazete, bir düzeltme yayımlamıştı. Hayatı boyuncu evlenmeyen ve çocuÄŸu olmayan Alfred Nobel'in, ilanı okuyunca çok üzüldüÄŸü ve gelecek nesillerin kendisini nasıl hatırlayacağı konusunda endiÅŸeye kapıldığı ileri sürülüyor.
Nobel'in atadığı Ragnar Sohlman and Rudolf Lilljequist, bilim adamının servetiyle ilgilenmek ve ödülleri dağıtmak için 1900'da Nobel Vakfını kurdu. Nobel Vakfı, ödül verileceklerin seçiminde herhangi bir rol oynamıyor. Daha çok bir yatırım ÅŸirketi gibi faaliyette bulunan Vakıf, ödüller için finansal temel oluÅŸturmak üzere Nobel'in servetiyle yatırımda bulunuyor. Vakıf, Ä°sveç'te tüm vergilerden, ABD'de de yatırım vergilerinden muaf tutuluyor. Vakfın, beÅŸ kiÅŸiden oluÅŸan yönetim kurulunun baÅŸkanını Ä°sveç Kralı atıyor.
Bilim dünyasının en prestijli ödülü için adaylar, Ä°sveç Kraliyet Bilim Akademisi Nobel Komitesi ve Norveç Nobel Komitesinin her bir alan için seçilen üyeleri tarafından belirleniyor. Akademi üyelerinin yaptığı oylamada oyların çoÄŸunu alan aday ödülün sahibi oluyor.
Ä°lk Nobel ödülleri, beÅŸ alanda 1901'de dağıtılmıştı. Nobel'in ilk sahipleri X ışınlarını keÅŸfeden Wilhelm Röntgen, kimyasal termodinamiklerin anlaşılmasını saÄŸlayan Jacobus van 't Hoff, Fransız ÅŸair Sully Prudhomme ve difteri tedavisinde kullanılan bir antidoksin geliÅŸtiren Alman mikrobiyolog Emil von Behring olmuÅŸtu. Kızıl Haç Hareketini kuran Ä°sviçreli Henri Dunant ile Barış Ligini kuran Fransız Frederic Passy, Nobel Barış Ödülü'nün ilk sahipleri olarak tarihe geçmiÅŸti.
Ä°sveç Merkez Bankası da 1968'de Nobel'in anısına Ekonomik Bilimler Ödülünü kurmuÅŸ, böylece her yıl 6 farklı alanda Nobel Ödülü verilmeye baÅŸlanmıştı.
NOBEL KÄ°MYA ÖDÜLÜ
Nobel Ödülleri'nin verilmeye baÅŸladığı 1901'den bu yana 108 kez Nobel Kimya Ödülü verildi. Toplam 175 kiÅŸiye layık görülen ödüllerden 63'ü tek bir kiÅŸiye verilirken 23'ü 2 kiÅŸi, 22'si de 3 kiÅŸi arasında paylaÅŸtırıldı.
Nobel Kimya Ödülü'ne ÅŸimdiye kadar sadece 4 kadın layık görüldü: Marie Curie (1911) , Curie'nin kızı Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964) ve Ada Yonath (2009).
Nobel Kimya Ödülü'nü alan en genç bilim adamı Frederic Joliot oldu. Joliot, 1935'te eÅŸi Irene Jolio-Curie ile ödülü kazandığında 35 yaşındaydı.
Nobel Kimya Ödülü verilen en yaÅŸlı bilim adamı ise 2002'de 85 yaşındayken ödüle layık görülen John B. Fenn oldu.
Frederick Sanger, 1958 ve 1980 yıllarında iki kez Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülerek alanında iki kez Nobel kazanan tek bilim adamı oldu.
CURIE AÄ°LESÄ°NÄ°N NOBEL BAÅžARISI
Curie ailesi, evlerine 6 Nobel Ödülü götürerek Nobel tarihindeki en baÅŸarılı aile oldu. Marie ve Pierre Curie çifti, ilk ödüllerini 1903'te fizik alanında kazandı. Marie Curie, 1911'de bu kez de Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Çiftin tıpkı kendileri gibi bilim alanında kariyer yapan büyük kızları, Irene Joliot-Curie, 1935'te eÅŸi Frederic Joliot ile Nobel Kimya Ödülü'nün sahibi oldu. Curie çiftinin UNICEF için çalışan küçük kızları Eve Curie'nin eÅŸi Henry R. Labouisse de 1965'te UNICEF adına Nobel Barış Ödülü'nü aldı.
ÖDÜLÜNÜ ALAMAYANLAR
Nobel Kimya Ödülü'nü kazanan iki Alman bilim adamı, ödüllerini alamadı. Nobel Komitesi, Kimya Ödülü'nü 1938'de Richard Kuhn ve 1939'da da Adolf Butenandt'a verdi. Kuhn ve Butenandt, Nazi lideri Adolf Hitler'in yasak getirmesi sonucu ödüllerini alamadılar. 1939'da Nobel Tıp Ödülü'ne layık görülen Gerhard Domagk da aynı yasak nedeniyle ödül törenine katılamadı. Üç bilim adamı, sonraki yıllarda diploma ve madalyalarına kavuÅŸtu ancak para ödüllerini alamadılar.
Nobel Kimya Ödülü'nü kazananlara ödüllerinin takdim edildiÄŸi akÅŸam bir de Ä°sveçli heykeltıraÅŸ ve gravürcü Erik Lindberg tarafından tasarlanan madalya veriliyor. Ä°sveç Kraliyet Bilim Akademisi'nin fizik ve kimya alanlarında ödül kazananlara takdim ettiÄŸi madalyada Mısır'ın en büyük tanrıçası Ä°sis'e benzeyen bir doÄŸa tanrıçası bulunuyor. Bulutların arasından çıkan tanrıça, kolları arasında bereketi simgeleyen bir boynuz tutuyor. Madalyada tanrıçanın yüzünü örten peçeyi ise "Bilim'in Dahisi" açıyor.
Madalyada aynı zamanda Vergilius'un Aeneid adlı eserinden "Inventas vitam juvat excoluisse per artes" ifadesi bulunuyor. Latince ifade, "Yeni buluÅŸlar, sanatla güzelleÅŸen hayatı daha da zengin kılar." anlamına geliyor.
Nobel ödülünü kazananlar için Ä°ngilizce "Nobel Laureates" ifadesi kullanılıyor. "Laureate" sözcüÄŸü, defne dalları ve yapraklarından yapılan taç anlamına geliyor. Antik Yunan'da müziÄŸin, güzel sanatların, güneÅŸin, ateÅŸin ve ÅŸiirin tanrısı olan Apollon tarafından takılan defne tacı, spor müsabakalarının ve ÅŸiir yarışmalarının kazananlarına "gurur sembolü" olarak armaÄŸan ediliyordu.